Europe in the Family
The Polish landed gentry in the 20th century

Zasady ziemiańskie

„Nie zajmować się siedzeniem domowym i próżniactwem, z którego najokropniejsze skutki wynikają”. [Florian Fudakowski, Testament, 25 stycznia 1821 r.]

„Pracować […] być użytecznym publiczności, szukać przyjaciół, aby być wszędzie lubianym, zachować ton szlachetny bez upodlenia, nie pogardzać uboższymi, owszem dla nich znać szacunek, bo ubóstwo przy dobrym prowadzeniu się i stałym charakterze jest największym bogactwem”. Florian Fudakowski, Testament, 25 stycznia 1821 r.]

„Zachować oszczędność w wydatkach […] wystrzegać się w dyskursie obrażania osób, owszem ze skromnością bronić od prześladowania”. [Florian Fudakowski, Testament, 25 stycznia 1821 r.]

„Być bogobojnym i nabożnym, bez bigoterii, unikać dyskursów libertynowskich, to wszystko Synu mój kochany, gdy zachowywać będziesz, zyskasz powszechną miłość, obywatelskość i reputację, co zostanie najpierwszym majątkiem dla Ciebie”. [Florian Fudakowski, Testament, 25 stycznia 1821 r.]

„»Obowiązki i prawda«. Obowiązki, ponieważ każdy człowiek podlega obowiązkom i trzeba wykonywać je najdokładniej jak jest to możliwe, a prawda ponieważ kłamca nie może być szlachetnym człowiekiem”. [Róża z Potockich Raczyńska]

„Siły nasze nie do nas wyłącznie, a do kraju przede wszystkim należą, tak nabyta wiedza obszerna czy maluczka, nie naszą a ogółu jest własnością; z ogółem też ją wedle sił dzielić uważam za obowiązek”. Franciszek Lutosławski „Notatki z wycieczek rolniczych”]

„Trzeba być członkiem towarzystwa, być obywatelem użytecznym krajowi i współziomkom, być w stanie zaradzić sobie i sąsiadom, nie szukać w każdym razie doradców, lecz potrafić samemu sobie zaradzić, a nawet i drugim”. [Wincenty Jakub Lutosławski, List do syna z 5 października 1849 r.]

„Wyższe urodzenie pociąga za sobą przede wszystkim większe obowiązki, a nie tylko przywileje”. [Wincenty Lutosławski, Posłannictwo polskiego narodu, 1939]

„Czcij i zachowaj ciszę, pogodę i spokój domu tego aby stały się w tobie”. [Przykazania domowe obowiązujące w hruszowskim dworze u Maryli Rodziewiczówny]

„Będziesz stale zajęty pracą wedle twych sił, zdolności i zamiłowania”. [Przykazania domowe obowiązujące w hruszowskim dworze u Maryli Rodziewiczówny]

„Pamiętaj abyś nie kaził myśli ni ust mową o złem, marności i głupstwie”. [Przykazania domowe obowiązujące w hruszowskim dworze u Maryli Rodziewiczówny]

„Nie będziesz opowiadał, szczególnie przy posiłku o chorobach, kalectwach, kryminałach i smutkach”. [Przykazania domowe obowiązujące w hruszowskim dworze u Maryli Rodziewiczówny]

„Nie okazuj trwogi, a znoś ze spokojem wszelki Boży dopust, jako głód i chłód, biedę, chorobę, najście niepożądanych ludzi”. [Przykazania domowe obowiązujące w hruszowskim dworze u Maryli Rodziewiczówny]

„Jałmużnę uważaliśmy za najpodlejszą z form miłosierdzia czy miłości chrześcijańskiej. Selfhelp [samopomoc] i wprowadzenie go pomiędzy lud polski było naszym hasłem całe życie; uważaliśmy, że jałmużna bezmyślnie dana to patent na próżniactwo ze strony dającego, bo łatwiej jest dać kilka szóstaków i mieć święty spokój, niż wejść w przyczynę tej nędzy, obmyśleć dla niej wyjście, dać lub wskazać robotę […]”. [Anna z Działyńskich Potocka, Mój pamiętnik]

„Grzeczność mieści w sobie wszystkie towarzyskie cnoty bez których obejść się nie możemy, chcąc być użytecznym i przyjemnym dla osób z któremi żyć musimy”. [O grzeczności [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Potrzeba ją [grzeczność] zaszczepić dziecku od najmłodszych lat ażeby zdała się naturalną, aby nie przybrała charakteru przesadnego”. [O grzeczności [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Stół powinien być dosyć duży ażeby zaproszeni nie byli przymuszonymi dotykać się łokciami. Jednakże nie należy także zbyt szeroko rozsiadać biesiadników wtedy bowiem rozmowa stanie się oziębłą i przewlekłą”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Usadowienie gości jest rzeczą nader ważną, wiadomo bowiem, że nader często, osobliwie na wsi, staje się ono powodem nieporozumień, gniewów, zawiści i zerwania jak najprzyjaźniejszych stosunków”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Ani młody człowiek, ani panna nie powinni sprzeczać się, dyskutować i bronić swych przekonań i zasad wobec i przeciw osobom starszym”. [O sposobie zachowaniu się w salonie i na balu [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Młody człowiek idący na bal, przede wszystkim musi umieć tańczyć, nic nieprzyjemniejszego dla nas samych, jak i dla drugich, psuć figury w kadrylu i mieszać ogólną zabawę. Dla kobiety zaś walcować ze złym tancerzem to prawdziwa męczarnia”. [O sposobie zachowaniu się w salonie i na balu [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Sypanie komplementami bez miary i racyi jest rzeczą nieznośną, ckliwą i nużącą”. [O komplementach [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Człowiek światowy nie może jednak, jak derwisz jaki, milczeć nieustannie. […] wypada nam zwrócić uwagę na pewne prawidła regulujące rozmowę salonową. Wymaga ona więcej taktu, serca i rozsądku, niż nauki, humoru i wykształcenia”. [Rozmowa w salonie [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Rozmowa salonowa, nie będąc ani mową, ani kazaniem, ani artykułem dziennikarskim, ani prelekcyą, nie powinna na sobie nosić cechy wykładu ani perory. […] W salonie wszyscy mają równe prawa ludzie znakomici i pospolici śmiertelnicy przychodzą rozerwać się, zabawić; narzucać im zatem rozległe wywody […] jest rzeczą niegrzeczną i niewłaściwą”. [Rozmowa w salonie [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Byliśmy z dwa lata ode mnie starszym bratem Rogerem chowani raczej po spartańsku, w atmosferze wolnej od jakiejkolwiek odmiany snobizmu”. [Edward Bernard Raczyński]

„Charakter pisma, złożenie listu, papier użyty są owymi tysiącznymi drobiazgami określającymi wiek, stanowisko społeczne i usposobienie piszącego”. [Listy i sposób pisania takowych [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„[…] bliżej pieczystego powinien pojawić się Bordeaux i Burgund, najwyższego gatunku i może służyć zarazem do pieczeni i do jarzyn, chociaż zwyczajnie w Polsce pije się tu już szampana, następnie przy słodkiej leguminie podaję się Xeres, a przy deserach stary maślacz węgierski Alicante lub Tokaj itp.”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Desery powinny podawać się w następującym porządku: ser, owoce, ciasta, konfitury, lody”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Po rakach podają się miseczki z ciepłą wodą do umycia palców; oprócz tego służący roznosi osobny rodzaj kolorowych serwet do obtarcia rąk, serwet, które pokazywać się winny tylko przy rakach”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Porcelana biała ze złotym albo kolorowym paskiem, z cyframi lub herbem najwięcej jest używaną i stokroć przyjemniejszą dla prawdziwego smakosza od najpiękniejszych i najdroższych talerzy chińskich”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Kwiaty stanowią główną ozdobę stołu. Pomięszanie takowych z kryształami, porcelaną piramidami cukrów, owoców, ciast oświeconymi z góry rzęsistym światłem świec stanowi prawdziwie uroczy widok, zwłaszcza jeśli gust gospodyni, wdzięcznym i umiejętnym układem nada wszystkiemu cechę estetyczną”. [O zastawie stołu i zachowaniu się przy stole [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Podając kieliszek do nalania, należy go podnieść w górę ponad prawe ramię”. [O sposobie zachowaniu się w salonie i na balu [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Panna tańcząca nie ma prawa odmówić tańczenia żadnemu ze zgromadzonych tancerzy”. [O sposobie zachowaniu się w salonie i na balu [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„W gruncie rzeczy jest on [komplement] prawie zawsze oznaką sympatii i serdeczności. Bez niego nie ma miłych stosunków towarzyskich; bez niego rozmowa salonowa, w której odgrywa on rolę zdawkowej monety zdaje się suchą. Nie jest to wprawdzie pieniądz złoty ale i nie miedziany także”. O komplementach [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]

„Na bardzo licznym balu […] kolacya podaje się około godziny czwartej po północy. Kotyliona tańczy się zwykle dopiero po wieczerzy, a biały mazur lub drabant — w domach gdzie utrzymuje się staropolska gościnność — wita białe blaski zimowego świtu.” [Wieczory i herbaty [w:] Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte według dzieł francuskich spisane, Kraków 1900]