Dekret o reformie rolnej 6 IX 1944 r.
i jego konsekwencje

Kres ziemiaństwa nastąpił po 1944 r. Podobnie jak inne państwa Europy Środkowej, ziemie polskie „wyzwalane” spod okupacji niemieckiej przez Armię Czerwoną znalazły się w strefie wpływów Związku Sowieckiego. Na polecenie Józefa Stalina powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego — konkurencyjny ośrodek władzy wobec legalnego Rządu Polskiego na uchodźstwie. Dnia 6 września 1944 roku PKWN wprowadził dekret o reformie rolnej. Zabrano wówczas, nie przyznając żadnego odszkodowania, wszystkie majątki powyżej 50 ha (a na terenie województw zachodnich powyżej 100 ha). Podobne komunistyczne „reformy rolne” zostały przeprowadzone w innych państwach zależnych od ZSRS.

Oznaczało to w istocie brutalne wyrzucenie ziemian z ich siedzib i pozbawienie ich całego majątku, dorobku wielu pokoleń. Zniszczono większość dworów i pałaców wraz z wyposażeniem. Świat ziemiański, który istniał kilkaset lat i przetrwał zabory, rewolucję i dwie wojny, został ostatecznie zlikwidowany. Rozpoczęto agresywną kampanię propagandową wymierzoną przeciwko ziemiaństwu.

Po zmianach politycznych 1989 r. w państwach postkomunistycznych Europy Środkowej zostały wprowadzone ustawy reprywatyzacyjne, które w rozmaity sposób rekompensowały straty prawowitym właścicielom, jakie ponieśli oni w wyniku wywłaszczania po II wojnie światowej. W Polsce środowisko ziemiańskie do dziś oczekuje na wprowadzenie podobnych regulacji prawnych.

Odezwa Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej, 1944 r.: „Zniknie z życia polskiego klasa ludzi, która od wieków już była nieszczęściem Polski. Znikną książęta, hrabiowie, magnaci, którzy doprowadzili do zguby szlachecką Rzeczpospolitą, […] Zniknie jeden z głównych ośrodków faszyzmu i reakcji polskiej”.

Dekret o ochronie państwa z 30 października 1944 r. wydany przez PKWN, art. 2: „Kto udaremnia lub utrudnia wprowadzenie w życie reformy rolnej albo nawołuje do czynów skierowanych przeciw jej wykonywaniu lub publicznie pochwala takie czyny, podlega karze więzienia lub karze śmierci”.

Politycznym celem dekretu o reformie rolnej było zniszczenie podstaw polskiego ziemiaństwa.
Drugim celem reformy było pozyskanie przychylności chłopów dla nowej komunistycznej władzy.

Z tytułu dekretu o reformie rolnej z 6 IX 1944 r. przejęto 3,49 mln ha i 9.707 majątków ziemskich. Z tego rozparcelowano 1,2 mln ha (34,7%). Dane dotyczą terenu Polski bez kresów i bez tzw. ziem odzyskanych. Ponad 2,2 mln ha zostało przejętych przez Skarb Państwa. Większość gruntów odebranych ziemianom nie została przekazana chłopom, gdyż nie była objęta parcelacją. [Zbiorcze dane z rocznika statystycznego GUS z 1947 i 1949 r.]