Relacje między dworem a wsią

Stosunki panujące między dworem a wsią były skomplikowane, zależały od wielu czynników i były różne w poszczególnych regionach kraju. Na wschodzie obowiązywały relacje patriarchalne, natomiast w Wielkopolsce kształtowały się w sposób bardziej partnerski. Na Kresach Wschodnich dwór, otoczony prawosławną ludnością, był oazą polskości. Powodowało to napięcia i antagonizmy narodowe, które uwidoczniły się po wybuchu wojny w 1939 r., kiedy rabowano i palono dwory.

Dwór silnie zależał od wsi, gdyż do funkcjonowania majątku ziemskiego potrzebnych było wielu pracowników. Był też najważniejszym pracodawcą w okolicy. Stosunki między wsią a dworem charakteryzowała pewna dychotomia. Dziedzic brał udział w życiu społeczności wiejskiej, patronował wielu wydarzeniom, dbał o szkolenia rolnicze, organizował straże pożarne. Szczególna była rola ziemianek, które udzielały pomocy medycznej mieszkańcom wsi, zakładały ochronki i troszczyły się o naukę religii. Jednak między tymi środowiskami nie istniały żadne relacje o charakterze towarzyskim. Były to dwa funkcjonujące obok siebie, ale jednak odrębne światy.